In tijden van economische crisis, en met een steeds strenger wordende regulering van de financiële sector, kan het voor bepaalde ondernemingen moeilijk zijn om een krediet te vinden voor de financiering van hun activiteiten.

Kredietinstellingen zoals banken hebben namelijk onder meer de plicht om de financiële draagkracht en terugbetalingscapaciteiten van potentiële kredietnemers te verifiëren alvorens een krediet toe te staan. Indien zij daarvan onvoldoende overtuigd kunnen worden, dan zal geen krediet toegekend (mogen) worden.

Daarnaast moeten kredietinstellingen voldoen aan strenge verplichtingen die volgen uit de Anti-Witwaswetgeving. Dat maakt het voor ondernemingen uit bepaalde sectoren moeilijk tot onmogelijk om nog een relatie aan te gaan met een bank. Ofwel omdat het risico op witwas te groot is, ofwel omdat de verplichtingen die kredietinstellingen moeten naleven om het witwasrisico te beheersen tot grotere kosten leiden dan dat het krediet hen baten kan opleveren (de-risking).

Private geldschieters

Wanneer een onderneming met zo een weigering geconfronteerd wordt, maar zij haar ondernemingsactiviteiten toch wil verderzetten of uitbreiden, dan wordt soms een financiering gezocht bij private geldschieters.

Met private geldschieters worden ondernemingen of particulieren bedoeld wiens gebruikelijke (handels- of beroeps)activiteiten niet bestaan in het verstrekken van leningen, maar die wel beschikken over voldoende kapitaal en dat op occasionele basis investeren door leningen te verstrekken aan personen in geldnood.

Zulke geldschieters vallen in principe niet onder de strenge wetgeving die kredietinstellingen moeten naleven.

De Anti-Witwaswet, de Wet op de KMO-Financiering van 21.12.2023 en de bepalingen over het consumentenkrediet en hypothecair krediet hebben bijvoorbeeld een beperkt (personeel) toepassingsgebied. Zeer algemeen gesteld, zijn deze wetten enkel van toepassing op professionele kredietverstrekkers.

Private geldschieters zijn wel onderworpen aan de regels van het gemeen recht, zoals het Burgerlijk Wetboek, maar die regels bieden meer ruimte om leningen te verstrekken aan ondernemingen met financiële of andere moeilijkheden.

Hoger risico kan zich vertalen in hoge rentevoet

Wanneer private geldschieters een lening verstrekken aan ondernemingen in moeilijkheden, dan zal dat doorgaans gebeuren aan een hogere rentevoet dan de gangbare bancaire rentevoet. Het risico van een ‘private lening’ ligt immers doorgaans hoger.

Bij hoge rentevoeten wordt soms (te snel) gesproken over ‘woeker’. De vraag is wanneer er werkelijk sprake kan zijn van woekerinteresten en wat daar tegen te doen valt.

Het is immers niet omdat een rentevoet op het eerste gezicht hoog lijkt, dat het daarom ook steeds gaat over woeker. Er moet meer aan de hand zijn.

Als principe geldt immers de contractsvrijheid. Een leninggever mag dus in principe gelijk welke rentevoet  vragen. Het is dan aan de leningnemer om die rentevoet al dan niet te aanvaarden. Het resultaat van vrije onderhandelingen tussen gelijkwaardige partijen in normale omstandigheden is bindend, ook al ligt de rentevoet hoog.

Wanneer is er sprake van woekerinteresten?

De leningnemer wordt wel beschermd tegen manifest excessieve rentevoeten. In dat geval kan de (woeker)rente gematigd worden naar het niveau van de wettelijke rentevoet (artikel 1907ter van het oud Burgerlijk Wetboek). Daarnaast zijn er strafrechtelijke sancties mogelijk (artikel 494 van het Strafwetboek). Hierna wordt enkel ingegaan op de burgerrechtelijke sanctie.

De voorwaarden om een rentevoet te matigen wegens woeker zijn streng. Bij de beoordeling ervan wordt bovendien enkel rekening gehouden met de omstandigheden die speelden op het tijdstip van de contractsluiting. Met latere feiten of omstandigheden kan in principe geen rekening gehouden worden.

Objectieve criteria

Een eerste voorwaarde is dat de overeengekomen rentevoet klaarblijkelijk de normale interest moet overschrijden. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer de bedongen rentevoet vele malen hoger ligt dan de wettelijke rentevoet.

Een hoge rentevoet op zich volstaat echter niet. De overeengekomen rentevoet moet bovendien klaarblijkelijk de dekking van het risico van de lening overschrijden. De rentevoet kan dus variëren in functie van de financiële draagkracht van de leningnemer, het voor de schuldeiser beschikbare onderpand en de kwaliteit van de verstrekte zekerheden (zoals een hypotheek of borgstelling). Enkel wanneer de rentevoet de dekking van het risico van de lening manifest overschrijdt, kan er sprake zijn van woeker.

Subjectieve criteria

Maar daar houdt het nog niet op. Er moet verder sprake zijn van een misbruik van de behoeften, zwakheden, hartstochten of onwetendheid van de leningnemer.

Laat ons focussen op het begrip “behoeftigheid”. Daarvoor is niet vereist dat er bij de leningnemer sprake zou zijn van een absolute staat van armoede. Het volstaat dat er sprake is van een dringende behoefte die het economisch voortbestaan of het morele prestige van de leningnemer in gevaar brengt, waardoor hij onvoldoende in staat is om de leningsvoorwaarden vrij te onderhandelen en excessieve voorwaarden te weigeren. Sommige rechtspraak vereist dat  de financiële situatie van de leninggever zo nijpend was, dat hij zich zonder enige verdediging bevond ten aanzien van de leninggever. Volgens deze rechtspraak kan er bijvoorbeeld geen sprake zijn van misbruik wanneer het geld louter geleend werd om een nieuwe onderneming op te starten of een nieuwe activiteit te ontwikkelen.

Indien er meer aan de hand is, dan kan misbruik wel weerhouden worden. Wanneer een onderneming bijvoorbeeld

• niet meer terecht kan bij banken voor een krediet,
• daarbovenop geconfronteerd wordt met financiële problemen die op korte termijn dreigen te leiden tot de ondergang van de onderneming,
• aanklopt bij een private geldschieter,
• door de druk van de omstandigheden onvoldoende vrij kan onderhandelen,
• en een klaarblijkelijk excessieve rentevoet aanvaardt,

dan kan geargumenteerd worden dat er sprake is van misbruik van behoeften en dus van woeker. De leninggever zal wel op de hoogte geweest moeten zijn over de behoeftigheid van de leningnemer. Een toestand waarvan men geen kennis heeft, kan immers niet misbruikt worden.